1 เมษายน วันเลิกทาส จุดเปลี่ยนครั้งสำคัญในประวัติศาสตร์ไทย

     1 เมษายน วันเลิกทาส ร่วมรำลึกถึงวันสำคัญทางประวัติศาสตร์ จุดเปลี่ยนครั้งสำคัญของโครงสร้างสังคมไทย สู่ความเป็นไทของประชาชนชาวสยาม

 ในขณะที่เราต่างทราบกันดีว่าวันที่ 1 เมษายน เป็นวัน April fool's day ตามธรรมเนียมของต่างชาติ ที่ผู้คนต่างออกมาแกล้งอำกันอย่างสนุกสนาน โดยไม่ถือโทษโกรธกัน แต่เราเคยทราบกันบ้างหรือไม่ว่าในวันเดียวกันนี้ ยังนับเป็นอีกหนึ่งวันสำคัญทางประวัติศาสตร์ของไทยด้วย นั่นก็คือ "วันเลิกทาส"

1 เมษายน วันเลิกทาส

           หากมองย้อนกลับไป สังคมไทยนับตั้งแต่อดีตมาจนถึงยุครัตนโกสินทร์นั้น ได้มีการแบ่งชนชั้นของประชาชนออกเป็นกลุ่มต่าง ๆ ทั้ง เจ้านาย ขุนนาง ไพร่ รวมถึงเหล่าทาสที่แบ่งออกเป็น 7 ประเภทด้วยกัน ซึ่งตามบันทึกพบว่า ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 นั้น เมืองไทยมีผู้ที่ตกเป็นทาสมากกว่า 1 ใน 3 ของประชาชนของประเทศ เนื่องจากลูกของพ่อแม่ที่เป็นทาส จำต้องตกเป็นทาสในเรือนเบี้ย และสืบทอดความเป็นทาสต่อกันไปเรื่อย ๆ เว้นเสียแต่จะหาเงินมาไถ่ตัวเองออกไปได้

           แต่แล้วประเทศไทยก็มาถึงจุดเปลี่ยนครั้งสำคัญ เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ทรงพลิกโฉมโครงสร้างทางสังคม ด้วยแผนการ "เลิกทาส" เพื่อให้ประเทศหลุดพ้นจากความล้าสมัย และเพื่อมิให้คนไทยกดขี่เหยียดหยามคนไทยด้วยกันเอง อย่างไรก็ตามพระประสงค์เลิกทาสให้เป็นไทนั้น จำต้องกระทำอย่างค่อยเป็นค่อยไป เพื่อมิให้ซ้ำรอยสหรัฐอเมริกา ที่เกิดสงครามกลางเมืองจากการเลิกทาส

           โดยเริ่มจากดำเนินการสำรวจจำนวนทาส ในปี พ.ศ. 2417 ซึ่งมีการสำรวจทั้งจำนวนของทาสในครอบครองของเจ้านายแต่ละคน ตลอดจนสำรวจระยะเวลาที่ทาสจะต้องตกเป็นทาส จากนั้นใน พ.ศ. 2417 จึงโปรดให้ตราพระราชบัญญัติพิกัดเกษียณอายุลูกทาสลูกไทย รวมทั้งทรงตราพระราชบัญญัติลักษณะทาสหลายฉบับ ออกบังคับใช้ในมณฑลต่าง ๆ ให้ลูกทาสเป็นไท ประกาศประมวลกฎหมายลักษณะอาญากำหนดบทลงโทษแก่ผู้ซื้อ-ขายทาสให้มีความผิดเช่นเดียวกับโจรปล้นทรัพย์ นอกจากนี้ยังทรงบำเพ็ญกุศลด้วยการบริจาคพระราชทรัพย์ไถ่ถอนทาส พร้อมพระราชทานที่ทำกิน จนระบบทาสเริ่มหายไปจากสังคมไทย

           พร้อมกันนี้ในระหว่างที่ทรงดำเนินการปลดปล่อยทาส ยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้จัดการศึกษาตามแบบใหม่ควบคู่กันไป เพื่อส่งเสริมความรู้ความสามารถนำไปประกอบอาชีพเลี้ยงตัวเองได้

           จนมาถึงแผนการขั้นสุดท้าย นั่นก็คือการตรา "พระราชบัญญัติเลิกทาส ร.ศ. 124" ในวันที่ 1  เมษายน พ.ศ. 2448 ให้ลูกทาสทุกคนเป็นไท ส่วนทาสประเภทอื่นที่มิใช่ทาสในเรือนเบี้ย ทรงให้ลดค่าตัวเดือนละ 4 บาท นอกจากนี้ยังมีบทบัญญัติป้องกันมิให้คนที่เป็นไทแล้วกลับไปเป็นทาสอีก และเมื่อทาสจะเปลี่ยนเจ้าเงินใหม่ ห้ามมิให้ขึ้นค่าตัว นับเป็นจุดสิ้นสุดในระบบทาสของสังคมไทย

ภาพจาก พิพิธภัณฑ์หุ่นขี้ผึ้งไทย

ขอบคุณข้อมูลจาก
- infoforthai.com
- trueplookpanya.com
- hq.prd.go.th
- springnews.co.th
- sainampeung.ac.th